In de Tweede Wereldoorlog werden alle joodse mensen opgepakt en doorgevoerd naar een concentratiekamp. Behalve de joodse mensen die getrouwd waren met een arische man of vrouw. Echter 27 februari 1943 werden ook zij opgepakt.
Ze werden vastgehouden in de Rosenstraße in een administratiegebouw. In dit gebouw werden ongeveer 2.000 mensen vastgehouden. De groep mensen die vastzaten, bestond het merendeel uit mannen, maar ook vrouwen en kinderen zaten daar vast. Ze zaten hier vast in hele slechte omstandigheden. Er zaten zoveel mensen in een ruimte dat ze zelfs om de beurt moesten staan om anderen te kunnen laten zitten. Er was nauwelijks de mogelijkheid om naar de wc te gaan en wasfaciliteiten waren er niet.
De arische echtgenoten gingen op zoek naar waar hun mannen waren. Ze kwamen er uiteindelijk achter waar zij vastgehouden werden. Dat deze Joden waren opgepakt was onverwachts, omdat de nazi’s belooft hadden dat de joodse mensen in een gemengd huwelijk niet gedeporteerd zouden worden. Voor het gebouw ontstond langzaam een groeiende menigte die voor het grootste deel bestond uit de echtgenotes van de mannen die vastzaten, maar ook mannen en kinderen maakten deel uit van die menigte. Ze mochten niet naar binnen om hun echtgenoten te zien. Hoe groot de menigte precies was, daarover verschillen de getuigenverklaringen van honderd tot wel duizend mensen.
Dat de mensen zich hier verzamelden was zeer dapper, omdat elke openbare bijeenkomst in Nazi-Duitsland streng verboden was. Volgens sommige ooggetuigen werden er leuzen zoals ‘Gebt uns unsere Männer wieder!’ wat betekent ‘geef ons onze mannen terug!’ uitgeroepen.
Vanaf 6 maart werden de joodse mensen geleidelijk vrijgelaten. De mensen waren in een slechte mentale en fysieke toestand. Er hebben in Berlijn zo’n 4.000 Joden uit gemengde huwelijken de oorlog overleefd.
De film van Margarethe von Trotta
De gebeurtenis in de Rosenstraße is ook verfilmd. Toen de film uitkwam was er veel ophef over, omdat de film totaal niet zou kloppen met de werkelijkheid. Hier is onderzoek naar gedaan. De film heeft zich in grote lijnen aan de geschiedenis gehouden, maar het verhaal is geromantiseerd en gedramatiseerd waarbij de film voornamelijk uit het zicht van één vrouw wordt verteld en daarbij speelt de onvoorwaardelijke liefde tussen haar en haar man een grote rol in de film. Verder wordt het trieste lot van een jong meisje prominent belicht. De film laat ook de dreiging van de bewapende SS-soldaten zien, terwijl er geen bewijs is dat deze gebeurtenis daadwerkelijk plaatsgevonden heeft.
Een belangrijke Duitse historicus, Wolf Gruner, heeft de beschikking gekregen over officiële documenten van de Gestapo en de Schutzpolizei waarin stond dat de zogenaamde Mischjuden (joden die getrouwd zijn met een ariër) alleen maar opgepakt werden om daaruit een paar honderd te selecteren die het werk in joodse instellingen zouden gaan overnemen van Volljuden. Dan zouden de Volljuden meteen worden gedeporteerd naar Auschwitz. Dit wijkt af van wat er in de film wordt beweerd, daar wordt namelijk aangegeven dat de joden in de Rosenstraße wachtten om gedeporteerd te worden. Echter zijn de bevindingen van Wolf Gruner ook weer in twijfel getrokken, omdat sommige mensen van mening zijn dat documenten van nazi’s niet te vertrouwen zijn.
Er wordt niet getwijfeld over de moed van de vrouwen die in de Rosenstraße zich verzamelden, maar er wordt gezegd dat het niet om een echt verzet ging. De vrouwen stonden er gewoon, omdat ze niet wisten wat er met hun mannen zou gebeuren en ze bang waren dat ze ze nooit terug zouden zien. Ze stonden er in eigenbelang, want zij wilden ‘hun’ echtgenoten terug. Het was dus geen verzet tegen jodenvervolging en deportaties in het algemeen. Motivatie van de vrouwen was gedreven door familiebanden en niet door politieke inzichten.
Waar de film volledig aan voorbij gaat is dat er naast de eigenlijk beschermde met ariërs gehuwde joden er in totaal 12.000 joden naar Auschwitz zijn gedeporteerd vanuit Berlijn, daarvan zijn meer dan 9.000 meteen vergast. In de film lijkt het alsof alleen de Mischjuden gevaar liepen.
Verbanden tussen eerder besproken verzet en de Rosenstraße
In dit stukje willen wij de overeenkomsten en de verschillen bespreken tussen de eerder besproken verzetsvormen en het verzet van de Rosenstraße. Ook over wat het verzet wat plaatsvond in de Rosenstraße nou zo bijzonder maakte.
Een overeenkomst tussen de andere verzetsvormen en de Rosenstraße is dat er bij beide een groep bij elkaar komt met hetzelfde doel. Leden van andere verzetsgroepen wilden bijvoorbeeld het nazi-regime afschaffen, zoals je eerder gelezen had en de vrouwen bij de Rosenstraße wilden allemaal hun man terug. Ook zie je samenwerking in de groepen. Om te bereiken wat ze willen hebben ze elkaar nodig. De stemmen van de vrouwen van de Rosenstraße waren nu sterk genoeg om hun doel te bereiken, maar als er nou één vrouw gestaan had was haar stem niet genoeg geweest om haar man terug te krijgen.
Een duidelijk verschil tussen het verzet in de Rosenstraße en het verzet van de andere verzetsgroepen die we eerder besproken hebben is de organisatie. Als je kijkt naar alle andere verzetsgroepen zijn hun acties allemaal tot op de puntjes uitgedacht. Waar hun vergaderingen zouden plaatsvinden was ook nauwkeurig gepland. Overleg en de organisatie speelde daarbij een grote rol. Als je kijkt naar hoe het verzet van de Rosenstraße tot stand kwam, was dat eigenlijk heel spontaan en van tevoren niet afgesproken. De vrouwen waren gewoon op zoek naar hun mannen. Daarbij was totaal geen organisatie en overleg aanwezig. Dat maakt het verzet bij de Rosenstraße een bijzonder verzet vergeleken met de andere verzetsvormen.
Wat ook een kenmerk van de Rosenstraße is, is dat het geweldloos verzet was en dat de groep geen reclame maakte om een grotere groep mensen te bereiken. Veel andere verzetsgroepen gebruikten geweld of propaganda om hun doel te bereiken. Verder was het verzet van deze vrouwen succesvol, zij kregen tenslotte hun mannen terug. Dat was bij de andere verzetsgroepen niet het geval, uiteindelijk hebben de meesten wel hun zin gekregen, maar dat kwam niet door hun verzet. Bovendien kwam de bevrijding te laat voor heel veel door het nazi-regime vervolgde groepen.
Interview over Die Rosenstraße
Voor school zijn wij op een profielwerkweek naar Berlijn geweest. Daar hebben wij iemand een paar vragen gesteld over wat diegene wist over de gebeurtenissen in de Rosenstraße tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hieronder vindt u een opname van dit interview.
